وتوێژ

هونه‌ر و ئه‌ده‌بی چیرۆک

وتووێژی پاریس ریۆیۆ له‌گه‌ڵ پۆل ئاستێر1

تکایه‌ بڕواننه‌ "پێشه‌نگ" وێبلاگی به‌ڕێز یوونس ره‌زایی؛

http://peshang.blogfa.com/post-184.aspx

فستیواڵی پیرانشار

به‌ فۆنتی "دیلان ناز" بیخوێننه‌وه‌

سه­له­فيه­تی مودێرن

به بۆنه­ی فستيواڵی شێعری هاوچه­رخی کوردی پيرانشار

محه­مه­دی ره­حيميان

ئه­نجومه­نی ئه­ده­بی «چرا»ی پيرانشار له20و21ی ره­شه­مه­ی 88­ی هه­تا­وی، هه­نگاوثکی شياوی هاويشت و به هؤی ياده­وه­ری شه­هيدانی17ی ره­شه­مه­ی پيرانشار، فستيضاصثکی شثعری به­رثوه برد که به­م بؤ­نه­وه گه­لثک له شاعيران و بيرمه­ندانی کورد کؤ بونه­وه­ و جارثکي­تر که­ش و هه­وای ئه­ده­بی کوردی پث بووژاوه. بؤيه به شياوی ده­­زانم که پيرؤزبايی و ده­س­خؤشانه­ي خؤم که هه­ر هؤگرثکی ئه­ده­ب به­و بنکه ئه­ده­بيه قه­رزداره، ده­ر­ببذم­.

له بارودؤخی ئثستادا هه­رهه­لثک له­م چه­شنه که بؤ ئه­ده­بی کوردی هه­ص ئه­که­وث، ده­رفه­تثکی زثذينه که پثويسته به دارشتنی ئاراسته­يثکی زانستيانه، ئه­م کؤذ و کؤبوونه­وانه ببنه ئه­زموونثکی سه­رکه­وتوو و به پثی ئه­م ئه­زموونانه­وه ئه­ده­بی کوردی دوايين ئاص و گؤذه­کان و هه­صوثستی خؤی له هه­مبه­ر جيهانی چه­ندره­هه­ندی و هه­ره تثکه­صاوو به­له­زی هاوچه­رخ­دا، رابگه­يثنث. ئه­گه­ر بثتوو له­م رؤچنه­وه بذوانينه فستيضاصی شثعری هاوچه­رخی کوردی پيرانشار، دياره ئه­م­ فستيضاصه له­م بواره­دا گه­لثک کؤصه­وار و قه­تيز بوو.

Öپثناسه­ی شثعری ده­روه­ستی کوردی له فستيضاص­دا: ئه­نجومه­نی ئه­ده­بی چرا، به به­رثوه­بردنی ئه­م فستيضاصه چه­نده رووناکی هاويشته سه­ر شثعری هاوچه­رخی کوردی و چ پرسيارگه­لثکی تازه­ی ئاراسته­ی به­شداربوان کرد؟ چ پؤلين­به­نديثک سه­باره­ت به شثعری هاوچه­رخی کوردی هاته ئاراوه؟ شثعره خوثندراوه­کان و شاعيره به­شداره­کان تا چ راده­يثک به زمانی سه­رده­ميانه­ی شثعری کوردی دوان و نوثنه­ری کامه قوناخی شثعری کوردی بوون؟

پثگه­ی شثعری ده­روه­ستی کوردی له چ ئاستثکدايه و پثويسته­کانی ئه­م جؤره شثعره وه­ک ژانرثکی ئه­دبی، له مثژووی ئه­ده­بی کوردی­­دا چيين؟ تايبه­تمه­نديه­کانی ئه­م چه­شنه شثعره له کوردهواريدا چيه و شثعرثکی ده­رو­ه­ستی سه­رکه­وتووی کوردی وه­ک زه­رووره­تی ئثستای کورد بؤ جيهانی بوون و به ئه­ده­ب کردنی خه­م و داصغه و مثژووی زامدار و خوثناوصی کورد، چ خه­سصه­ت و دانسته­يه­ک ده­گرثته خؤوه؟ . . . «فستيضاصی شثعری هاوچه­رخی کوردی»، وصامی کام يه­ک له­م پرسيارانه­ی داوه؟

لثره­دا من نامه­وث سه­باره­ت به ماهيه­ت و چيه­تی هونه­ر و ده­روه­ستی ئه­ده­بی ده­روه­ست به­م چيه­تيه،بدوثم به­صام به پثی ئه­وه­ی که فستيضاصه­که له سه­ر ياده­وه­ری شه­هيدانی سضيلی 17ی ره­شه­مه­ی 63­ی پيرانشار دامه­زرا بوو با کورته وچانثک له سه­ر ئه­م بابه­ته به­ين.

دياره واقثعی مثژووی کورد و کاره­ساته دص­ته­زثنه­کانی و ژيانی سياسی ئه­م نه­ته­وه­يه، سه­رچاوه­يه­کی به­شکؤيه بؤ زاوزث­کردن و سه­قامگير بوونی ئه­ده­بی ده­روه­ست و دروست بوونی ژانرثکی ئه­ده­بی به هه­موو تايبه­تمه­نديه­کانيه­وه وه­ک موصکی تايبه­تی و ميراتی ئه­ده­بی –مثژوويي کورد. پرسيار ئه­وه­يه که ئايا به­و هه­موو کثشه و قوربانيه که کورد له ره­وتی مثژوويی خؤيدا تووشی بوه، شثعری ده­روه­ست و بؤنه­يي کوردی بوه­ته وه­گثذی مثژووی کورد؟ بصثی شثعری کوردی تا ئثستا ئه­و هه­له­ي قوستوه­ته­وه که له جيهان­دا خؤي وه­ک به­رهه­م و ميراتثکی ئه­ده­بی- مثژوويي کوردی، راگه­يثنث و بانگه­شه­ی ده­نگی کورد وه­ک قوربانيثکی هه­ل و مه­رجی کثشه سياسيه­کانی ده­سه­صاتی زاصي جيهان و شه­ذه بث­کؤتاييه­کانی ناو و ده­ره­وه­ی سنووره­کانی کوردستان، که به لثشاوی پذه له نه­هامه­تی و کوشتن و بذين و ئاوه­ره­يي وهه­صوه­دايي و هه­ذه­شه جيدييه­کانی فه­و­تان و ده­يان کثشه­ی بث­چاره­سه­ری ديکه، که بؤ هه­ريه­ک له­م شثوه­ کثشانه­ی مثژووی نه­ته­وه چه­وساوه­کانی تر ده­يان کؤذ و کؤبوونه­وه­ی جيهانی و ناو ده­وصه­تی بؤ ده­گيردرث و خه­صاتي نوبثلی ده­درثتث و له سه­رانسه­ری جيهان ده­نگ ئه­داته­وه، بکاتن؟ شثعری بؤنه­يي و خؤذاگری کوردی له چاو ئه­م ژانره ئه­ده­بيه­ی نه­ته­وه­کانی تر، له چ ئاستثک­دايه؟ ئايا بؤ به ئه­ده­ب کردنی بؤنه­کانی مثژووی کورد، چ هه­وصثک دراوه؟ بؤ ناساندني ده­ماره ئه­ده­بيه­کانی شثعری شاعيرانثک وه­ک شثرکؤبثکه­س و په­شثو و ره­فيق سابير و هه­ژار و هثمن که چه­ک و چيا و شثعريان پثکه­وه ناسيوه، چ هه­ولثک دراوه؟ خه­ساره­کانيان چه­نده شه­ن و که­و کراوه؟ به جيهانی کردنی شثعری ده­روه­ستی کوردی بؤ تث­گه­ياندنی مثژوو و جيهان و داوه­ری داهاتوو و گه­لانی تری جيهان، ئاياکوو بوه­ته دصه­ذاوکثی کؤذه ئه­ده­بيه­کان و خه­ونی کؤمه­صگای ئه­ده­بی ئثمه؟ چه­نده جيهانمان له خه­مه بث­بذانه­وه­کانی خؤمان وه­ک نه­ته­وه­ی کورد، هاوبه­ش کردوه؟ . . . ؟ هه­صوثستی فستيضاصی شثعری پيرانشار سه­باره­ت به­م ژانره ئه­ده­بيه و ناساندنی به جيهان چی بوو له ساته­وه­ختثکدا که کتثبه ده­رسيه­کانمان له پؤلث ناوندی به­شثکی تايبه­ت بؤ ئه­ده­بی خؤذاگری جيهان ته­رخان ئه­کا و ته­نانه­ت به ناوثکيش ئاماژه ناکاته سه­ر شثعری خؤذاگری کوردی؟

ئه­ده­بی ده­روه­ست و رامياری، مثژوو و واقثع و عه­قصانييه­ت و نه­هامه­تی له گه­ص فانتازيا و هه­ست­مه­ندی و خه­ياص و جوانی، چؤن کؤ ده­کاته­وه؟ وصامی ئه­م پرسياره ره­نگه بتوانث پثوانه­ی شثعری سه­رکه­توو و جيهانی بؤنه­يي دياری بکات. ئه­گه­ر شثعرثک نه­توانثت دژوازی نثوان خه­ياص و واقثع يان، دژوازی نثوان هه­ست و عه­قصانييه­ت، له خؤيدا بتوثنثته­وه، هه­ريز به­رهه­مثکی سه­رکه­وتووی ده­روه­س­تمان ناده­ده­ته ده­ست به­صکوو به­رهه­مثک ده­نه­خشثنث که له فستيضاصی شثعری هاوچه­رخی کوردی پيرانشاردا، پثناسه کرا. واته شعثرثکی په­راوثزی و بارگاوی­کراو که مه­شروعيه­ت ده­دا به کؤذ و کؤبوونه­وه­کان به­صام بؤخؤی هيچ چه­شنه ره­وايي ئه­ده­بی نيه. شثعرثکه خوارتر له ئاستی روومه­ته ناسراوه­کانی رؤشنبيری کوردی، بؤيه له به­شثکی جياواز و له لايان که­سانثکی نه­ناسياوتره­وه داوه­ری ده­کرث. شعثرثکه که ده­بث به هه­صا وگرمه بخوثندرث که شاخه شاخی فانتؤمه­کانی به­عس وه­بير بثنثته­وه. شعثرثکی عاتفی و گه­رمه­شينثکه که له­­وثدا هه­ست و رق­ئه­ستووری و تؤصه له غيابی عه­قصانيه­ت­دا ده­بووژثنثته­وه. شثعری بؤنه­يي مانيفيستثکه که قورباني رايبگه­يثنث که من له حه­ماسه­ت­دا نوقمم و بؤ ئيسباتی ئه­م حه­ماسه­ته ده­بث دوژمن وه­خت وناوه­خت هثذشی به­رثته سه­ر­ و ديسان قوربانی بؤ هه­زارمين جار له ئه­وپه­ذی به­سته­زمانی­دا رايگه­يثنث که من خاوه­نی خؤذاگری و تابشتم. شثعری بؤنه­يي به گرمه­گرم بانگه­شه­ی دوژمن ده­کات که من ئاماده­گی هه­ر چه­شنه به قوربانی بوونم هه­يه و وه­ره خنجثری خؤتی پث تاقيکه­وه. شثعری بؤنه­يي پثناسه­­يه­کی ئؤستووره­يي بؤ کؤرد پثک­دثنث که هه­زار گيانی هه­يه و له هه­ر گيانثکدا هه­زار که­ذه­ت ئاماده­­گی بؤ قوربانی بوون په­نگی خواردوه. به­م چه­شنه جارثکی­تر فستيضاصی شثعری هاوچه­رخی کوردی به کردوه و بنه­مای خؤی ئه­و پثناسه کؤن و خه­سارمه­نده­ی بؤ شثعری بؤنه­يي کوردی پثک هثنا.

Öخؤمانه­ته­وه­ری له فستيضاص­دا: ده­گونجث له فستيضاصثکی زانستی­دا چاوه­ذوانی ئه­وه­ت هه­بث که دابه­شکاری ئاراسته­ی فستيضاصه­که، به شثوه­يثکی زانستيانه پثک­بثت، به­صام له­و فستيضاصه­دا جؤرثک خؤمانه­ته­وه­ری به سه­ر کؤذه­که­دا زاص بوو به چه­شنثک که هاوکات داوه­ر شاعير بوو، شاعير وتار خوثن بوو، وتار خوثن ئه­ندامی لثژنه­ی زانستی بوو، ئه­ندامی لثژنه­ی زانستی داوه­ر و وتار خوثن و شاعير بوو. واته له کؤرثکدا چه­ند تريبوون به مانا پلؤراليستيه­که­ی بؤ چه­ند که­سی تايبه­ت، تابين کرابوو که هه­م شثعر بخوثننه­وه و هه­م به­شثک هه­رچه­نده کورت له پثشه­کی کتثبثکی هثشتا چاپ نه­کراوه بخوثنه­وه و هه­م وه­­ک وتار نووس بچنه سه­ر شانؤ و هه­م له لثژنه­ي زانستی­دا بير و بؤچوونی خؤيان سه­باره­ت به پرسياره کتووپذ و شپرزه­کانی کؤذگثذه­کان که ئان وسات و له کتووپذدا ده­بوون به ده­مذاستی نووسينگه­ی فستيضاصه­که، ده­رببذن و له کؤتاييشدا وه­ک داوه­ر و هه­صسثنگه­ر، دوايين بذياری فستيضاصه­که ذاگه­يثنن. پثويسته­ی ئاستی زانستی هه­ر فسيضاصثک له­و چه­شنه­يه که چه­ند به­شی زانستی جياواز به ئه­ندامی جياوازه­وه وه­ک داوه­ر، وتارخوثن، لثژنه­ی زانستی و ره­خنه­گير، پثک بثت که هه­صويسته­ی کؤی ئه­م ئه­ندامانه ببثت به هه­صوثستي فستثضاصه­که. دياره سه­رجه­می بير و رای ئه­م ئه­ندامانه وه­ک به­يانامه­ی رانه­­گه­يثنراوی کؤبوونه­وه­که ده­ردبذدرث و وه­ک هه­صويستثکی ديار له زه­ينی به­شداره­کاندا ده­مثنثته­وه. غيابی ره­خنه­ و شه­ن و که­و کردنی لانی که­م چه­ند شثعری سه­رکه­وتووی فستيضاصه­که­ش خه­ساری گه­وره­ی ئه­­م کؤذه بوو که واده­چثت کاتی ره­خنه و شتی­وا ته­­رخان کرا بؤ مؤسيقا و ديکله­ماسيؤنی شثعری هاوچه­رخ و ناهاوچه­رخی کوردی.

Öته­وه­ره­ی فصانکه­سيش لثره­يه با بث: ئه­مه له ته­وه­ره سه­رکيه­کانی فستيضاصه­که بوو که به حه­ق و ناحه­ق لثژنه­ی زانستيان پث پثک­ده­هثنا. ئه­م ته­وه­ره وای کرد که لثژنه­ی زانستی فستيضاصی شثعری هاوچه­رخی کوردی پيرانشار له وصامی پرسياری چه­شنه­کانی رئاليسم و پثوه­ندی ئه­م چه­شنانه له گه­ص شثعری کوردی به «اتل متل توتوله»وه ده­ستی پث کرد و به کثشه­ی هاوچه­رخی ژنان کؤتايي پث هات.

ئه­م ته­وه­ره باوه­ی ناو کؤذ و کؤبوونه­­وه کورديه­کان وای کرد که که­سی وا بوو که به بث به­شداری و به بث بيستنی ته­نانه­ت پارچه شثعرثک له شثعره­کانی فستيضاصه­که، وه­ک لثژنه­ی زانستی له دوايين به­شدا بچثته سه­ر شانؤ و سه­باره­ت به جوانی و رثک و پثکی فستضاصه­که و ئاستی هه­ره باصای شثعره­کان و چؤنيه­تی ته­رجه­مه­ی شثعر بدوثث. هه­ر ئه­م ته­وه­ره بوو که وصامی پرسياره شپرزه­کانی کؤذگثذه ئان و ساتيه­کانی برده سه­ر کثشه­ی ژنان يان زايه­صه­ی ديکله­ماسيؤنی راديؤ مه­هابادی به سه­ر فستيضاصه­که­دا زاص کرد تا ديسان شثعری کوردی له که­ش و هه­وای سؤز و سوتمان­دا باصا بکا و لايه­نه فه­لسه­فيه­ هه­ميشه خافصاوه­کانی شثعری کوردی، له ژثر هرؤژمی هه­ستی سؤزمه­ندی باوی راديؤدا، له بير بکرث.

Öتؤکص ته­وه­ری: مه­به­سته­کانی نووسينگه، شثوه­ی به­ذثوه بردن، ئاست و داذشتی زانستيانه، ناوه­رؤک و هه­صوثست و ئاکامه­کانی هه­ر فستيضاصثک، پثواره­کانی فستيضاصثکی سه­رکه­وتوون. به­صام له فستيضاصی شثعری هاوچه­رخی کوردی پيرانشاردا، هه­وص ئه­درا که توکص و رواصه­تی کؤذه­که زؤرتر توخ و توکمه بثت و قه­به­ی کؤذه­که به شکؤ بنوثنث. وه­ک پث­داگيری له سه­ر حزووری که­سه ناسراوه­کان و گثذانه­وه­يان بؤ سه­ر شانؤ، گونجاندنی مؤسيقا له داذشی به­رنامه­کان و قايل بوون به ئاوازخوثنثک که هثشتا له گه­ص کؤی مؤسيقا ژه­نه­کان رثک نه­که­وتوه، دانانی دوو کؤذگثر بؤ ديکله­ماسيؤنی چه­نده و چه­ند پاته­ی شثعر که بيسه­ری له شاعيرانی به­شی کث­به­رکث ئه­خافصاند ته­نيا به هؤی چه­شنی جوانی ديکله­ماسيؤنی شثعر که هيچ پثويستايه­تيثکی له کؤذه­که­دا نه­بوو يا لانی که­م پثويستی به­و هه­موو داکؤکيه بؤ ديکله­مه کردنی شثعر له مه­ودای هاتوو چووی شاعيرانی به­شی کث­به­رکث بؤ سه­ر شانؤی نه­بوو، داکؤکی له سه­ر ناو و ئاوه­ص­ناوی که­سه­کان که ته­نانه­ت کاک ساله­ح سووزه­نيش له وبلاگی شثعره­سات­دا، هه­بوونی که­سه­­کان وه­ک پثواری سه­رکه­وتوويي فستيضاصه­که داده­نث و ده­صث:

«زؤرينه‌ی شاعيران و ره‌خنه‌گران و رووناکبيرانی مه‌ به‌ ده‌ق و کرده‌ به‌شداريی فستيوا‌صه­که‌ بوون،چاوخشاندثک به‌سه‌ر ئه‌م ناوانه‌دا به‌سه‌ بؤ وه‌ی بتوانين فستيواصه­که هه­صسه‌نگثنين». دياره بوونی که­سه­کان ئاستی هه­ر فستيضاصثک ئه­نرخثنث به­صام له بيری نه­که­ين که ئه­گه­ر بوونی که­سه­کان له رووی داذشت و هه­صويست و به به­رنامه نه­بثت ته­نيا بوونثکی رواصه­­­­­تيه و ئه­م توثکصه ناوکی کؤذه­که ناره­نگثنث. دياره له فستيضاصثک­دا چؤن هاتن له خودی هاتنه­که گرينگ­تر و شوثن­دانه­رتره.

Öچاوه­رثين که جارثکی تر به تيشکی چراي هه­وص و هيمه­تی ئه­نجومه­نی چرای پيرانشار، چاو و دصمان روون بثته­وه.

نه‌ورۆزتان پیرۆز

نه‌ورۆز، به‌ سه‌ری هه‌مووتان گڕ ڕ..

به‌هار له‌ به‌ری هه‌مووتان هار ر..

هارترین وشه‌کانم فڕن ن ن به‌ با ا ا

بۆ تۆ و هه‌موو تۆکان؛

تۆ کاڵ، تۆ ئه‌سمه‌رین، تۆ چاو> باززز..

تۆ ئاگربا ا ا یان باگڕ ڕ ڕ.. و تۆ هار ر ر

هارم که‌ به‌ شه‌ماڵ تره‌که‌ت

وشه‌مکه‌ به‌ فڕین بارانه‌تر ر ر..

به‌ کاڵم م م

به‌ ئه‌سمه‌رت شێعررر

به‌ باز نا چاو.. ئه‌ی شه‌ماڵ شمشاڵ

یه‌که‌م نه‌ورۆز تا ئێره‌ هه‌ر نه‌ورۆزه‌ و به‌س نائه‌نقه‌ست

به‌ ئانقه‌ست... مقه‌ست

نه‌ورۆز به‌ هه‌رچی بنووسم نابێته‌ نوێ ڕۆژ

بنوو ساڵێ دێ... دایکم ئه‌ڵێ به‌ که‌رێکه‌وه‌ و سه‌ری ئه‌دا له‌(...)ی هه‌ور

گه‌رما و ته‌ڕما و ته‌ڕه‌ماش..

که‌ جوێن بێ یان شه‌ڕما... ده‌وه‌رێن>

>

>

شمشاڵێن و شمشاڵان و به‌رشمشاڵ یان شمشاڵۆک

هه‌ر نابنه‌ سه‌حه‌ر و

باوکم خۆڕایی ئه‌یژه‌ند به‌ خاتوو زین و کاکه‌ مه‌م ه‌وه‌.. که‌ مه‌م ی نه‌بوو

سینگی "فاتێ" شۆڕ ببۆوه‌ وه‌ک... وه‌کان و ته‌کان و ڕاکان و ده‌رکان..

کامیان جێگیرتر ده‌بن له‌م قه‌قنه‌سه‌دا که‌؛

نازانێ بنووسێ "ئاگر" یان گڕ ڕ و هێلکه‌ی له‌شی بۆ ناکێشرێ

بێجاره‌ ه ه

تێ چاره‌ و چاره‌بی و ره‌بی چا ی غه‌ڵه‌ته‌!

له‌وێ قه‌قنه‌س ئوستووره‌ بوو ..

لێره‌ مه‌ستووره‌ یان ستوور و شتی وه‌ک که‌ر ر ر

باڵ نافامێ و له‌ شه‌مچه‌ ئه‌ترسێ و چ نه‌گا یان بگا

به‌گڕی خۆی و هێلکه‌.. ها ها ها..

ئه‌م شێعره‌ تووڕه‌ چ نه‌ورۆز ز ز ..

به‌ شه‌ش قه‌دی چینی ته‌وێڵ هیچ ناپێکێ جگه‌ گه‌وج!

منیش؛ لێمشت و مشتێن و حه‌وت شین و تینی تریش ناکه‌مه‌ هیچ جوانێ!>

ئه‌مه‌م> به‌وه‌ت >

به‌ مه‌م ته‌وه‌ که‌ قووت نا قوت و.. دڕنده‌ نا شڕنده‌ن له‌ جه‌رگم م م

به‌سی که‌ ه ه !

به‌سم کرد ئه‌ها ا ا..ئا ا ا

هه‌زارررر جار بنووسی و بخووسی ی ی ... ناتده‌مێ

قه‌ڵه‌مێک .. بنووسی نوێرۆژێک تا هه‌تا ا ا

هه‌زار جار ئه‌رزی که‌ر ئه‌سووڕێ و نافامێ له‌به‌ر چی یان چی به‌ر ر ر .. ناته‌واو!

پیرۆز بێ نه‌ورۆزتان کچانی تامه‌زرۆۆۆۆ

کوڕانی ... چه‌ند لووسکه‌ن... ته‌قه‌ ته‌ق ق ق

پیاوانی هیچ و پوچ چ چ... مه‌گرین نا ااا شێعرێ دێ و هه‌مووشت ده‌گۆڕێ ێ ێ

فستیواڵی پیرانشار

فستیواڵی شێعری هاوچه‌رخی کوردی(پیرانشار) کۆتایی هات!